Vroeger bestond ons land uit verschillende staatjes geleid door bisschoppen, graven, hertogen en heren. Zij probeerden meer macht te krijgen door grond te veroveren. Dit veroorzaakte oorlogen. Juist in grensgebieden van die oorlogen werden burchten en kastelen gebouwd, die dienden als een veilige plek. Vermoedelijk was dat ook het geval op de Veluwe, in het grensgebied van de toenmalige regio's ‘het Sticht' (de huidige provincie Utrecht) en ‘Gelre' (nu de provincie Gelderland).

De naam Scherpenzeel, toen ‘Scarpenzele' genoemd, verwijst naar een versterkt huis. Het laatste deel van het woord “zeel” is afgeleid van “zale” of “sale”, dat zaal of huis betekent. Met het eerste deel “scherpen” kan men een rij scherpe palen bedoeld hebben. Het zou in dit geval kunnen gaan om een versterkt huis omgeven door een rij palen, het prototype van een oude burcht of kasteel.

Een archiefstuk van de Amersfoortse St. Paulusabdij uit 1229 bevat de ouds bekende vermelding van de naam Scherpenzeel, toen ‘Scarpenzele’ genoemd.